Varen in oorlogstijd

[Harry G. Hogeboom]

voorstander van "vrijheid, blijheid" en zo min mogelijk regeltjes en voorschriften

.

In Memoriam van " Allen die bleven"

[ferryvaneeuwen]

Het incident met de Junyo Maru met 6500 man aan boord deed mij denken aan het Nederlandse binnenvaartschip Rhenus 127 dat op het Hollands Diep bij Willemstad op 30 mei 1940 met 1200 krijgsgevangenen aan boord op een magnetische mijn liep, in midden brak en in korte tijd zonk. Bijna 200 Belgische krijgsgevangen soldaten kwamen hierbij om. Het lijkt mij dat op dit schip van hooguit 55 meter lengte naar verhouding nog meer mensen gepropt waren dan op de veel grotere Junyo Maru.



Het bizarre feit doet zich voor dat het schip nog steeds in de vaart is. Op last van de Duitse bezetter werd na de ramp het schip gelicht en gerepareerd en herdoopt in ms Grebbeland. Sinds kort vaart het schip onder Roemeense vlag tussen Nederland en dit land onder de naam Henrean.

Op 11 mei 1940 liep de loodsboot Pilot 19 onderweg met een lading goud van de Nederlandse Bank op een dergelijke magnetische mijn ter hoogte van Vlaardingen op de Nieuwe Waterweg. Alle 12 opvarenden, een aantal loodsen en de bemanning werden mee de diepte ingesleurd en kwamen om. Kortheidshalve quote ik hier een stukje tekst van mijn web site over dit incident:

Even in inland waterways magnetic mines can cause huge damage like in the case of the Dutch "Pilot Boat 19" on 11 May, 1940. This pilot vessel was to carry the gold supplies of the ‘Nederlandsche Bank’ (Dutch Central Bank) to England. On 10 May, 1940, she loaded her precious cargo at the Boompjes quay opposite the Bank. The next day the ship steamed up the river ‘Nieuwe Waterweg’ heading for Hook of Holland and the North Sea. Unfortunately, the vessel struck a German magnetic mine close to Vlaardingen, about halfway between Rotterdam and Hook of Holland. The vessel sank, taking literally all that sailed on her to the bottom of the river. The Dutch Pilots’ Corporation Rotterdam-Rijnmond still has a plaque in the office with the names of the twelve pilots and crewmembers who lost their lives in this tragic accident. The unfortunate ship was salvaged during the war, together with part of the precious cargo of gold. However, 111 bars of gold were missing. Finally, in post-war years 56 bars were retrieved. This must have been the first magnetic mine incident in Holland after the start of German occupation.

Ferry

[Theo Horsten (R.I.P.)]

Bedankt voor je bijdrage, Ferry. Ik kende die ramp helemaal niet. Nu ben ik eens gaan zoeken en kwam HIER een gedetailleerde beschrijving van het gebeurde tegen.
Er is natuurlijk nog veel meer over te vinden, maar dit sprak mij het meeste aan.

[Albert]

m.v. HENREAN
Europa nr.2313083

Ex; Diana. Grebbenland. Helena. Janny.

79.95 x 9.49 x 2.68
dwt1124

Eigenaar (in 2002); H. Stam. Handelstraat 34. 4003 JB Tiel.
Tel. 06-53154697

Bouwjaar;1939
Werf; Boele Bolnes

Motor; (in 2002) 1033 pk. Deutz
Kopschroef;(in 2002) 280 pk. Scania

Bron. Binnenvaart 2002.

[Harry G. Hogeboom]

Hallo Theo et all,

vooral de menselijke kant van een en ander te benaderen

.

Daar kunnen we denk ik, uiteindelijk alleen maar naar gissen "in vele gevallen".........echte informatie van HOE bang die mensen waren of WAT ze allemaal doormaakten wat betreft " Stress" ( ik ben niet zeker of dat woord toen al wel was uitgevonden??)
Ik wil hier even de aandacht vestigen op " buitenlandse bemanning" waar we hier op diverse onderwerpen al wel eens over hebben gesproken. Het was in WW2 heel normaal dat er met een Chinese bemanning werd gevaren, Chinezen die in feite weinig of niks met die hele oorlog te maken hadden en dat veelal ook niet onder stoelen of baken staken.

Op een monsterrol van de " Antonia" ten tijde van de landingen in Zuid Italie b.v. tel ik 9 Nederlanders en 31 Chinezen, gezellig voor Na de wacht!!!. Ik heb zelf met volledig Chinese bemanningen gevaren- in vredestijd vanzelf- en dat was lang niet altijd een pretje, laat staan in oorlogstijd. Toen de " Ondina" van de Shell in de Indische Oceaan werd aangevallen door 2 Japanse Raiders, staken die Chinezen kennelijk geen poot uit "om het schip te helpen"- muiterij of tegen muiterij aan. ( En het staat me bij dat het begeleidende oorlogsbootje de benen nam!!) Ik heb het meegemaakt - ik bedoel dus Chinezen tegen muiten an- "zonder dat er oorlog was" en DAT was "Stressvol" geloof me maar.

Terwijl ik dit niet weer heb onderzocht, staat het me bij dat er meerdere van dit soort gevallen -muiterij en tegen muiterij aan- bekend zijn.
Kombineer een " minder dan enthousiaste bemanning" ( ik hou het even heel netjes) met varen op tankers in de oorlog ( boem was werkelijk HO), doe dat voor een jaar of 5-6 met "links en rechts" schepen en maten die je verliest en je vraagt je toch wel af HOE die mensen " het koppie d'r bij hielden"

[Bram]

Hallo all

Laten we onze Surinaamse Nedelanders niet vergeten.

http://www.tweede-wereldoorlog.org/suriname-in-wo2.html

Die hebben ook daadwerkelijk meegedaan,maar worden veelal vergeten , het is niet bekend bij de meeste mensen ,behalve bij de Kroonvaarders(en KNSM)

Bram

p.s
Was niet personelijk bedoeld Theo!

[ferryvaneeuwen]

Op 7 december 1940 werd de Farmsum van de toenmalige Maatschappij Oostzee achtereenvolgens door drie torpedo's van de U-99 getroffen en ging verloren. Van de 32 opvarenden overleefden maar 14 man de ramp, waaronder de telegrafist G. A. Kal. Deze zette de ondergang van het schip op papier. Later deed hij ook zijn verhaal aan de heer H. Hilgermann, een amateur kunstschilder, die op basis hiervan een schilderij van de Farmsum heeft gemaakt op het moment dat de 1e torpedo doel trof. Na het overlijden van Kal is het schilderij teruggegaan naar Hilgerman die op zijn beurt een goed bestemming zocht en contact opnam met Radio Holland Rotterdam. Het schilderij werd in dank aanvaard en heeft inmiddels een goede plaats gekregen in het kantoor van Radio Holland te Rotterdam.

De Farmsum zonk in de positie 51° 11.0XX' N en 22° 56.0XX' W en maakte deel uit van konvooi OB 252 op weg van Blyth naar Buenos Aires met 8.200 ton steenkool, onder kapitein B. Jansma.

De kapitein van de U-99 deelde dit maal geen belegde broodjes en warme chocolademelk uit aan zijn slachtoffers en het duurde lang, zeer lang voordat ze gered werden.

De Nood-Inrichting had een uitstraling van 2 1/2 Amp. En dus een goede reikwijdte. Twee­maal seinde ik de positie etc. uit en mocht ter­stond van Valentiaradio reçu.

Merkwaardig vind ik dat alhoewel het noodbericht werd ontvangen en bevestigd door Valentiaradio er kennelijk geen enkele poging in het werk is gesteld om de overlevenden te redden. Pas na 10 dagen werden zij gevonden waardoor uiteindelijk in totaal vijf slachtoffers zijn gevallen. Kal klaagt daar trouwens niet over.

Het verslag van Kal is hierrr te lezen. De indeling is niet helemaal zoals ik het wenste maar de tekst is ge-OCR-ed met de scanner en dat geeft toch altijd indelingsproblemen.

De Maatschappij Oostzee heeft het in het eerste oorlogsjaar trouwens zwaar voor de kiezen gekregen want behalve de Farmsum gingen ook de Britsum (airraid), Bussum (torpedo) en Ootmarsum (torpedo) in dit jaar verloren.

Ferry

[Theo Horsten (R.I.P.)]

Dat relaas van sparks Kal is uitstekend leesbaar, Ferry en daar gaat het tenslotte maar om. Wel wat gezwollen taal zo hier en daar en daarom geloof ik niet dat dit zijn eigen woorden zijn geweest.

Avonds vernielde een stortzee de twee uit¬einden van de onderbrug. Planken sloegen weg en ruiten braken. Toch bleven alle vitale deelen in tact en baande het schip zich onvervaard een weg door de zwiepende watermassa’s.

Verder is het heel waardevol, zo’n verslag uit de eerste hand.

De Farmsum werd getorpedeerd door Otto Kretschmer, de meest succesvolle onderzeebootcommandant van de Tweede Wereldoorlog. Dat is vooral opvallend omdat hij maar elf maanden met de U-99 voer en daarvan maar negen maanden actief in de oorlog. Op 18 april 1940 werd de boot in dienst gesteld, op 18 juni 1940 vertrok Kretschmer ermee uit Kiel voor zijn eerste oorlogspatrouille en al op 17 maart 1941 werd de U-99 door dieptebommen van de Britse destroyer HMS Walker zodanig beschadigd dat hij verloren was. Kretschmer wist nog aan de oppervlakte te komen waardoor 40 van de 43 bemanningsleden gered konden worden en bracht de boot vervolgens zelf tot zinken. Voor de bemanning van de U-99 was de oorlog afgelopen. Ze gingen naar Canada, naar een krijgsgevangenenkamp in Bowmanville, Ontario en kwamen pas na de oorlog weer vrij. Voor Kretschmer duurde het zelfs tot december 1947 voordat hij naar Duitsland terugkeerde.
In die 9 maanden dat hij actief was met de U-99, bracht hij 47 schepen met in totaal 274.000 brt tot zinken en beschadigde er 5. Kretschmer had een geheel eigen stijl ontwikkeld die zeer succesvol was en daarom was het maar een geluk dat hij al zo vroeg in de oorlog werd uitgeschakeld. Hij zou nooit, zoals veel anderen, vanaf grote afstand een aantal torpedo's tegelijk afvuren en dan maar zien hoe het uitpakte. Hij naderde zo dicht mogelijk en vuurde dan één torpedo af. Daar stond hij om bekend: "Eén schip, één torpedo."
Dat hij voor de Farmsum drie torpedo's nodig had, kwam omdat de eerste twee "Oberflächenläufer" waren: torpedo's die niet op de afgestelde diepte bleven, maar aan de oppervlakte kwamen waardoor ze het schip boven de waterlijn troffen. De eerste trof het achterschip boven de waterlijn, middenin het bemanningsverblijf waardoor direct al 11 man omkwamen. De tweede was op het voorschip gericht, maar liep ook niet goed en trof het achterschip. De derde liep pas goed en trof midscheeps, waarna de Farmsum binnen drie minuten zonk.

"Stille Otto" was al in 1930 bij de marine gegaan, 17 jaar oud. Het was een carrièreofficier en nazisympathieën waren hem vreemd. Partijlidmaatschap was voor officieren van de Kriegsmarine trouwens verboden. Pas tegen het eind van de oorlog kwam hier door grote druk van boven verandering in. Kretschmer stond bekend als een van de commandanten die, als dat maar enigszins mogelijk was, hulp verleende aan overlevenden. Bij een geëscorteerd konvooi kon hij uiteraard niet aan de oppervlakte komen en bovendien was het bij de torpedering van de Farmsum bar slecht weer wat hulp sowieso onmogelijk zou hebben gemaakt. Oorlog is een hard en smerig bedrijf.

Kretschmer kwam in 1955 bij de Bundesmarine. In 1958 werd hij commandant van de Amfibi Strijdkrachten. In 1965 werd hij chef-staf van het NAVO commando COMNAVBALTAP - Commander Allied Naval Forces Baltic Approaches. In 1970 ging hij met pensioen als "Flottillenadmiral". In 1998 kreeg hij een ernstig ongeluk en stierf aan de gevolgen daarvan, 86 jaar oud.

Dat er na het ontvangen van het noodsein geen enkele poging werd ondernomen om de overlevenden van de Farmsum te helpen, is niet zo merkwaardig. Valentia Island was tevens het dichtsbijzijnde land, maar dat was op een afstand van 465 mijl. Dat was in die tijd, 1940-1941, voor een reddingsvliegtuig onbereikbaar, zeker in december, met slecht weer. De dichtstbijzijnde basis met langeafstandsvliegtuigen zal nog veel verder weg zijn geweest. Bovendien was er natuurlijk geen beginnen aan. Kal schrijft zelf al dat hij in drie dagen 25 keer een SOS opving. Dat was meer bedoeld om te laten weten wat er met het schip gebeurde dan dat er ook daadwerkelijk op redding werd gerekend. Het sein SSSS drie keer herhaald, ten teken dat het schip werd aangevallen door een onderzeeboot, was minstens zo belangrijk. Niet zozeer voor hulp of redding, maar voor de jacht op onderzeeboten.
De konvooien kregen in die tijd nog maar nauwelijks luchtdekking en de "Atlantic Gap" bestond nog, dus voor redding op de oceaan waren al helemaal geen vliegtuigen beschikbaar. Dat beperkte zich tot de kustwateren. Als een vliegtuig op de oceaan bij redelijk goed weer een reddingboot met overlevenden vond, werden er soms wel pakketten met hulpgoederen afgeworpen. Daar zat dan bijvoorbeeld de in 1938 op de markt gekomen Nescafé oploskoffie in. Hoe ze dan een lekker heet bakkie koffie moesten maken, daar was aanvankelijk niet over nagedacht. Later kwam er drank en voeding die bij openen automatisch warm werd, alleen gebeurden daar dan weer ongelukken mee. Maar op redding door vliegtuigen kon dus nauwelijks worden gerekend. Redding had moeten komen van het escorte en van speciaal daarvoor bestemde reddingsschepen, maar ook die waren in dat stadium van de oorlog nauwelijks voorhanden. OB 252 had 13 escorteschepen bij zich, maar door het slechte weer raakte het hele konvooi verstrooid. Voor de Admiralty bestond konvooi OB 252 op 4 december al niet meer. De schepen waren naar open zee geëscorteerd en daarmee was het afgelopen.

Dit is tegelijkertijd een goed voorbeeld van mijn vraag van lang geleden over de verliezen op de Atlantic en dat je die bij Arnold Hague’s The Allied Convoy System 1939-1945 niet terugvindt. OB 252 vertrok op 30 november 1940 met 44 schepen uit Liverpool en werd op 4 december ontbonden. Verliezen worden niet gemeld.

Die verliezen vielen voor OB 252 overigens nog mee. Behalve de Farmsum gingen er nog twee schepen van OB 252 verloren; op 6 december werd de Noorse Skrim van 1900 ton getorpedeerd door de U-43 onder Wolfgang Lüth. Het zonk volgens Lüth in 63 seconden, nog steeds in zeer slecht weer en de 23 opvarenden kwamen allemaal om. Op 9 december werd de Britse Empire Jaguar getorpedeerd door de U-103. Alle 37 bemanningsleden kwamen om het leven.
Alle drie deze schepen worden stragglers - achterblijvers - van konvooi OB 252 genoemd, maar dat is natuurlijk niet juist. Het konvooi was immers op al 4 december ontbonden, waarna een ieder op eigen gelegenheid verder moest. Dat kon ook niet anders want alle drie hadden ze een andere bestemming. De Skrim moest naar Philadelphia, de Farmsum naar Buenos Aires en de British Jaguar naar Sydney.
Maar van de 44 schepen van OB 252 bereikten 41 hun bestemming wat in 1940/1941 een zeer goed resultaat mocht worden genoemd.

[Hannes]

De Farmsum werd tijdens de 7e missie van de U 99 tot zinken gebracht.
De U 99 had op 27 november 1940 om 16:00h Lorient verlaten en keerde op 12 december 1940 om 11:42h terug.
Tijdens deze 15 dagen werden 4 schepen getorpedeerd en tot zinken gebracht.

2-12-1940 de Engelse hulpkruiser HMS Forfar (F.30) met vijf torpedos. (pos. 54°35'N 18°18'W)
HMS Forfar had het konvooi HX.90 verlaten en was onderweg naar konvooi OB.251

2-12-1940 het Noorse stoomschip Samnager met 1 torpedo en 52 artilleriegranaten.
De Samnager was met ballast onderweg van Hartlepool naar Pepel (Sierra Leone).

3-12-1940 de Engelse tanker Conch met 1 torpedo. (pos. 55°40'N 19°00'W)
De Conch was onderweg van Trinidad via Bermuda naar Clyde en behoorde tot het konvooi HX.90.
Op 2 dec. werd de Conch om 5:25 door de U 47 getorpedeerd, tussen 9:05h en 9:32h door U 95 waarna de bemanning van boord ging.
Tenslotte werd de Conch op 3 dec. door de U 99 om 10:19h met 1 torpedo tot zinken gebracht.

7-12-1940 werd tussen 22:50h en 23:41h de Farmsum tot zinken gebracht. (pos. 52°11'N 22°56'W)

De taktiek van Kretschmer was, in het duister proberen boven water een konvooi binnen te varen.
Door het lage smalle silhouet was een duikboot in de duisternis wrijwel niet te zien.
Eenmaal binnen het konvooi was de kans op ontdekking door de escorteschepen geringer, omdat die het konvooi van buiten beschermden.
Tevens dacht men er niet aan dat de duikboot zich binnen het konvooi zou kunnen bevinden.
Door boven water te varen was de duikboot met 17,9 kn sneller dan met 8 kn onder water waardoor men een eventuele aanvaller sneller zou kunnen ontwijken en kon de duikboot niet door Asdic aangepeild worden.
De escorteschepen waren in die fase van de oorlog wrijwel nog niet met Radar uitgerust.
Binnen het konvooi kon Kretschmer de schepen zeer dicht naderen en schoot per schip 1 torpedo af.
Door de verwarring die na zo'n aanval in het konvooi ontstond vormde het geen probleem het konvooi ongezien te verlaten.

Groeten, Hans.

[ferryvaneeuwen]

Theo en Hans,

Bedankt voor de uitgebreide antwoorden. Zo hebben we weer wat opgestoken! Ik vond de wat snorkende tekst ook wat vreemd overkomen. Niet bepaald het taalgebruik dat een zeeman in zo'n verhaal zal gebruiken.

Onderaan de trap gekomen nam ik plotseling een groote vlam aan bakboord waar, in welks schijnsel ik een profiel van een Uboot opmerkte.

In de tekst viel mij inderdaad op dat de U-99 boven water voer op het moment van de torpedering. Ik kan mij niet voorstellen dat hij het profiel kon zien want de U-boot moet op dat moment dwars op de Farmsum gelegen hebben. Althans onder profiel versta ik de dwarsscheepse aanblik. De U-99 moet knap dicht op de Farmsum gezeten hebben om zo'n iel silhouet ook nog bij slecht weer gedurende de vuurflits van het inslaan van de torpedo te kunnen zien. Deze Kretschmer was in ieder geval een leep figuur die ook niet bang was uitgevallen om het konvooi binnen te dringen.

Ferry