------------
Tussen die tachtig vertalingen of zo die ik heb gedaan, zitten er een stuk of wat, ik dacht vijf, waar ik een beetje trots op ben en
ROSE is daar één van. Er zitten geen slechte tussen, al is het wel zo dat ik, als ik nu nog eens een Spillane van veertig jaar geleden doorblader, denk: nou, dat zou ik nu toch anders doen. Maar dat lijkt me vrij normaal. Rose is een prachtig boek, mooi verhaal, prachtige sfeer, goeie plot, prachtige figuren. Maar dat allemaal in 1872 en dat in de Engelse mijnstreek met heel dat bedrijf bovengronds en ondergronds tot in detail. Ik vertaalde het in 1996 voor Anthos. We woonden net hier in Griekenland en ik had nog geen internet. Ik was helemaal aangewezen op mijn - vele - naslagwerken. In Holland bracht ik voor een vertaling heel wat tijd door in de openbare bibliotheek, maar dat kon hier dus ook niet meer. Probeer dan maar eens voldoende kennis op te doen van de mijnbouw en de kolenwinning. Gelukkig had ik nog een prachtig boek dat ik toen ik een jaar of vijftien was tweedehands had gekocht, later was kwijtgeraakt en, toen ik het een keer toevallig bij De Slegte tegenkwam om puur nostalgische redenen weer had gekocht. Maar dat gaf me alle informatie over de mijnbouw die ik voor die vertaling nodig had. Dat boek was: Dr. Ir. E.M. Bunge ~ In het schijnsel van de Mijnlamp.
----------------------------------
---
Vanavond om zeven uur was ik klaar met het lezen van Arrowood. Daarvoor geldt hetzelfde als voor Rose voor wat betreft sfeer, plot en de figuren. Het is een uitdaging. Ik heb het gevoel dat, als ik het voor elkaar krijg, ook dit een vertaling wordt om een beetje trots op te zijn. Morgen beginnen. Ik heb al lezend heel wat aantekeningen gemaakt en heel wat opgezocht. Al die rijtuigen uit de tijd van Queen Victoria, al die kleding. Het internet is niet genoeg; het boek dat vroeger altijd naast me lag, heb ik weer opgediept: Brouwers -
Het juiste woord. Voor het eerst verschenen in 1920. In 1993 kocht ik de nieuwste, elfde druk, mijn tweede exemplaar. het eerste was versleten. Toen onmisbaar, nu kan ik me niet meer herinneren wanneer ik het voor het laatst gebruikte, maar vandaag bracht het toch weer de oplossing.
The stairs leading up from here were blocked by a heavy green door with a window in the middle. I got out my betty and had it open in a minute or two.
Wat is een "betty"? Het werd in die tijd ook wel een
bess of een
jenny genoemd. Natuurlijk voelt iedereen aan wat het betekent, maar vindt daar maar eens het juiste, in de negentiende eeuw gebruikelijke Nederlandse woord voor. Maar zoals dat ook vroeger ging, bracht Brouwers ook nu de oplossing.
Nee, van de verkoop van de door mij vertaalde boeken word ik niet wijzer; niet van nieuw en ook niet van tweedehands. Ik word per woord betaald en dat is voor wat betreft de uitgever alles. Alleen bij Meulenhoff kreeg ik jaren geleden ook nog iets als er volgende drukken kwamen. Dat was bijvoorbeeld het geval met De kerk van de dode meisjes, ook zo'n prachtig boek waar ik trots op ben. Vertalers krijgen via de stichting LIRA wel een "leenrechtvergoeding" voor het aantal keren dat je boeken door de bibliotheken worden uitgeleend en dat kan aardig oplopen en dat gaat altijd door. Ik krijg nog steeds een paar centen per jaar van boeken die ik meer dan dertig jaar geleden vertaalde en die nog altijd worden gelezen.
Leven van vertalen... Dat kan, maar dan ligt het er wel aan wát je vertaalt. Je kunt een studie gaan volgen voor vertaler. Dat doe je dan aan de Vertaalacademie in Maastricht en dat is een voltijd hbo-opleiding van vier jaar. Daarna vind je zeker werk en eventueel kun je je eigen vertaalbureau starten. Maar wil je dat? Wil je gortdroge juridische of technische teksten vertalen, of al tolk werken? Het is met die hbo-opleiding helemaal niet gezegd dat je ook geschikt bent voor het vertalen van fictie, zoals ik en vele anderen dat doen. Dat is veel meer een kwestie van niet alleen kunnen vertalen, maar eerst en vooral van kunnen
schrijven. Je kennis van de brontaal - voor mij dus Engels, maar aan Duits zou ik me ook nog wel wagen - komt heel duidelijk op de tweede plaats. Het is je kennis van het Nederlands, je taalgevoel, je eigen vaardigheid in het schrijven die van belang is. Aanvoelen, begrijpen, wat een schrijver bedoelt te zeggen en dat op dezelfde manier en in dezelfde stijl overbrengen in het Nederlands. Vandaar dat iemand die Nederlandse taal- en letterkunde heeft gestudeerd al snel werk vindt bij een uitgeverij.
En dan heb je het vertalen wat ik doe ook weer in verschillende soorten. Wat ik doe, kun je zien als het gewone recht-op-en-neer vertaalwerk. Romans, thrillers, biografieën, jeugdboeken, het is allemaal hetzelfde tegen een vast tarief per woord. Als je daarvan een beetje fatsoenlijk zou willen leven, dan moet je zestig uur per week werken en zorgen dat je ook altijd werk hebt en houdt. Er zijn maar heel weinigen die dat doen en voor een jonge vent is dat natuurlijk niet iets om aan te beginnen. Hoe zou je ook moeten beginnen? Welke uitgever zou je een opdracht willen geven? Vandaar dat vrijwel iedereen het
erbij doet. Ik heb het al zo vaak gezegd: ik had dat direct in de gaten nadat ik in 1976 mijn eerste vertaling klaar had -
The Delta Factor van Mickey Spillane, in het Nederlands verschenen en nog steeds gelezen als
De gelijkbenige driehoek.
----------------------------------
---
Toen had ik onmiddellijk in de gaten dat je dit werk altijd en overal kon doen zolang je de beschikking had over wat woordenboeken en een schrijfmachine. Zoals dat met alles gaat, moet je er steeds vaardiger in proberen te worden en het steeds beter willen en proberen te doen. Ik ben wijlen Jan van Hout nu, veertig jaar en meer dan tachtig titels later, nog steeds dankbaar dat hij me destijds bij de uitgeverij Luitiing in Naarden introduceerde omdat hij zelf het vertalen wilde opgeven en alleen nog maar zelf schrijven. Hij heeft daarna ook nooit meer een boek vertaald, maar wel vijf of zes thrillers geschreven. Ook Ik werkte toen freelance bij een krant(je) en Jan van Hout - oud-steward van de KLM - werkte daar ook parttime als journalist, maar was daarbij aan het vertalen en zelf aan het schrijven. Kijk, dat is de juiste basis voor dergelijk werk. Je moet iets hebben met schrijven, met taal, met boeken in het algemeen. Dat is heel iets anders dan een beëdigd tolk-vertaler. Wat best goed werk is, maar mijn vak niet zou zijn.
En dan heb je natuurlijk nog literair vertalen. Dat is weer heel andere koek. Dat gaat ook niet per woord, maar voor een lumpsum. Een forse lumpsum, afhankelijk van het werk. Ik heb een paar vertalingen gedaan die ik eigenlijk ook als literaire vertalingen zou willen beschouwen, maar die toch voor het gewone tarief per woord gingen. Geeft niet. Ik hoefde er toen en nu nog steeds niet van te leven en dat zijn nu juist een paar vertalingen waar ik trots op ben. Dat is ook veel waard, althans voor mij.
Ik hoop dat je hier iets aan hebt, Wim, dat het je enig houvast geeft, maar zoals altijd ook nu weer gaarne bereid om aanvullende informatie te geven.
-------------------------------
(alhoewel...ik heb jaren prima gewerkt met wiskunde dat voor een groot deel uit axioma's bestond 
)
En denk met mij velen.