De geschiedenis van...

[Ton van der Sluijs]

Mogge Harry die Rinus heeft waarschijnlijk zijn vak nét na de oorlog moeten leren; er was weinig en red je klootjes is ook een vak. Ik heb nog steeds contact met de man die mij het vak heeft geleerd; dat is ook zo iemand die met weinig middelen veel kon (is nu gepensioneerd). Ik heb met hem in een zevenmans bedrijf staan werken en ik heb het voorrecnt gehad, in 5 jaar veel van hem te hebben geleerd, onder andere dat iets pas niet gaat, als je het ECHT niet meer rond kunt draaien op de bank. Heden ten dage gebruik ik veel van zijn kennis, omdat mijn machines ook weles te klein zijn maar je toch de uitdaging aan gaat.
ik had vorige week een spoedje van de offshore; een RVS plaat van 2000mmx1200mm(dikte 30mm) met in het midden een gat van 800mm. Daaromheen moest een cirkel met 20x M16 draadgaten komen.. om en om op de machine met een kant, de rest in de kraan laten hangen en in het midden in het gat stond ik! Het was geen gezicht maar wel gelukt!

[Theo Horsten (R.I.P.)]

Dank voor de vele reacties. Ik ben er aardig uitgekomen en dat toch vooral via de maker van dat mooie filmpje over die houtdraaier in Marrakech. Dat is een zekere Stuart King en dat is, zoals nu blijkt, niet zomaar iemand. Dat is zelf ook een houtbewerkingskunstenaar. HIER is nog een prachtige video van hem van een draaier in Roemenië en als je dat dan bekijkt, dan is het niet zo moeilijk voor te stellen dat iemand een gesmeed stuk ijzer op zo'n primitieve draaibank zette en daar aan begon te vijlen of te slijpen tot het zo rond was als hij het wilde hebben. Dat duurde dan misschien een week, maar het lukte uiteindelijk vast wel. Dat had Harry dus zeer juist opgemerkt: ze hadden geen haast!

Maar genoemde Stuart King heeft een prachtige website en daarop beschrijft hij in vier delen de geschiedenis van de draaibank: The History of the Lathe. Kan iemand me trouwens eens vertellen wat de oorsprong is van dat merkwaardige Engelse woord voor draaibank: lathe - spreek uit leïth met de Engelse "th". Voor een enkel woord vertalen is Google uitstekend geschikt en in alle Westerse talen vind je wel iets terug van "draaien", behalve in het Engels. Maar dit geheel terzijde.

Hoe het ook zij, inmiddels weet ik dat het Charles Plumier was die in 1701 voor het eerst schreef over een door waterkracht aangedreven metaaldraaibank.

Charles Plumier 1646-1704

Nu was Plumier zelf helemaal geen draaier. Hij was Franciscaner monnik en een botanicus die veel in het Caraïbisch gebied heeft gereisd. Hij was de ontdekker - naamgever - van de fuchsia en de begonia en de magnolia en nog een aantal fraaie bloemen en planten. Dat weerhield hem echter niet om in 1701 een lijvig boek te publiceren onder de titel: L'ART DE TOURNER, OU, DE FAIRE EN PERFECTION TOUTES SORTES D'OUVRAGES AU TOUR. - oftewel, kort vertaald, De kunst van het draaien. Wie het graag wil hebben: voor rond de 3000 euro is het nog wel te koop.

Maar zo zat dat dus met de draaibank. Zo rond 1700 werd er al metaal gedraaid met behulp van waterkracht, dus James Watt zal dik zestg jaar later, zo rond 1765, ongetwijfeld de beschikking hebben gehad over een metaaldraaibank. Toch blijft het vreemd dat daar niet meer over bekend is en dat daar geen duidelijke tekeningen van zijn.

Hoe zat het trouwens met een schuifmaat voor die ouwe draaiers...? Of een micrometer?
Instrumenten om een diameter te meten stammen al uit de tijd van de oude Grieken, zo'n 600 jaar voor Christus en de Chinezen hadden al een schuifmaat, maar de moderne schuifmaat waarmee je tot op een duizendste nauwkeurig kunt meten, wordt toegeschreven aan de Amerikaan Joseph R. Brown die daar in 1851patent op kreeg.



Zijn naam leeft nog steeds voort in de Brown & Sharpe Manufacturing Co., inmiddels opgegaan in een multinational.

[Harry G. Hogeboom]

Theo, Ton et all,

Ton..........Rinus " was een eerste klas Massinist........een ECHTE!"

Theo..........Mede door jouw gespit, om niet te zeggen.........VOORNAMELIJK door jouw " vragen"...waar je dan zelf weer antwoord op geeft........krijg ik het gevoel dat je " gewooon aan het kijken bent OF wij wel een beetje droog achter de oren zijn"........ik heb het idee "dat we weer in Den Haag " zijn.........EN aan de tand worden gevoeld.........
Terwijl het mij persoonlijk nou in feite geen ene moer kan schelen "wie" nou die eerste metaaldraaibank heeft uitgevogeld.........leiden ( OF LIJden?? ) dit soort vragen TOCH tot BIJZONDER interessante " heen en weer praatjes" en ........" THAT's what makes THE world go round"............."het" brengt leven in de brouwerij.........bedankt

Tot mijn spijt ben ik een paar dagen " met de muziek mee"...........lekker rustig dus......

[Brazuca]

@Theo

Volgens Merriam-Webster:
Origin of LATHE
probably from Middle English lath supporting stand
First Known Use: 1611

Volgens www.dictionary.com:
Origin:
1300–50; Middle English: frame, stand, lathe; compare Old Norse hlath stack ( see lade), Danish -lad in væverlad weaver's batten, savelad saw bench

[Ton van der Sluijs]

Theo
Kijk hier es naar.. http://nl.wikipedia.org/wiki/Krompasser
Mijn opa mat nog met zulke dingen; ik heb ze ook nog gebruikt in mijn jonglingsjaren, voornamelijk om een lange te snijden schroefdraad te controleren op rechtheid. Mijn vader vertelde me, dat er een vloeitje op de as werd geplakt (met spuug) en dat de maat van een kaliber werd overgenomen en de as nét zolang afgedraaid, totdat de krompasser het vloeitje ongemoeid liet. Het vereist héél véél meetgevoel... Ik werk met micrometers tot 800mm en ook dat vraagt "fingerspitzen" gevoel. Petje af voor de ouwe vaklui.
Ik heb veel Stuart King filmpjes bekeken.... Ongelooflijk he?

[Theo Horsten (R.I.P.)]

Bedankt, Dick, voor je informatie over de etymologie van het Engelse "lathe". Dat het waarschijnlijk van Scandinavische oorsprong is, had ik ook al ontdekt, maar een goede verklaring heeft niemand en blijft het een merkwaardig woord voor de Engelse taal, vooral omdat het verder nergens voor wordt gebruikt. Er is ook wel een werkwoord, "to lathe", maar dat wordt bij mijn weten nooit gebruikt. Een draaier - aan een draaibank - is een "turner" en draaien op een draaibank is ook gewoon "turning". Maar laat ik in hemelsnaam niet nog meer zijwegen inslaan want ik verdwaal nu al in het onderwerp waar het eigenlijk om gaat: Nordberg.

Ja, die krompassers ken ik natuurlijk ook wel, Ton, maar het ging mij nu even om de schuifmaat. Mijn vader had vroeger "een echte Mauser" schuifmaat. Dat was, totdat de Japanners op de markt kwamen met mooie schuifmaten voor een redelijke prijs, het beste wat er te koop was. Die kwamen van Mauser de gewerenkoopman en die waren duur.
In 1958 betrokken we, nog maar kort getrouwd, ons eerste eigen huis in Weert en richtte ik mijn eerste eigen "werkplaats" in, want ik had van huis uit geleerd dat dit - hoe klein het misschien ook mocht zijn - een onmisbare ruimte was. We waren arm en ik had wat gekregen en bij elkaar geschooid gereedschap, maar had ook van mijn vader geleerd dat goedkoop gereedschap weggegooid geld was en dus probeerde ik, als ik dan een paar centen uit te geven had, iets fatsoenlijks te kopen. Zo ook toen ik een schuifmaat nodig had.
In Weert had je toen twee "ijzerwinkels". De ene was zo'n grote zaak die behalve hamers en spijkers en verf en gereedschap ook allerlei huishoudelijke artikelen verkocht en een tweede die je wel een "gereedschapszaak" mocht noemen. Dat zal vast wel een prima zaak zijn geweest, maar toch kwam ik daar bij voorkeur niet omdat de eigenaar van die zaak een merkwaardige kerel was. Dat was bijna de "man achter het loket" van Wim Sonneveld. Als je daar binnenstapte en je zei: "Goeiemorgen. Ik wil graag een tangetje met spitse bekken," dan vroeg hij niet hoe groot die dan wel moest zijn, nee, dan sloeg hij eerst zijn ogen ten hemel, keek eens links en rechts naar zijn medewerkers, schudde vervolgens meewarig zijn hjoofd en zei dan: "Tja, een tangetje met spitse bekken. Maar waar heb je dat dan voor nódig?"
Voor je het wist was je een halfuur verder voordat je met je tangetje de deur uit mocht. Nu kon ik voor een schuifmaat niet om hem heen, maar ik dacht hem voor te zijn en zei: "Ik wil een schuifmaat hebben. Geen goedkoop vod, niet de duurste Mauser, maar een fatsoenlijke, een Japanner."
Hij deed zijn gebruikelijke act met zijn ogen naar het plafond en hoofdschuddend om zich heen kijkend, maar kwam toch voor de dag met een mooie schuifmaat in mijn prijsklasse. Maar dacht je nou dat hij toen zei van: "Dan is dit wat u zoekt en dan krijg ik zoveel van u, dank u"? Niks hoor. Hij keek me met een scheef hoofd aan en zei: "Maar kan je die eigenlijk wel áflezen?"
Ik zei dat ik dat kon, maar dacht je nou dat hij me dat ding gaf? Vergeet het maar. Ik moest hem drie keer aflezen voordat hij mijn geld aanpakte en me mijn schuifmaat meegaf!
Dat was iets anders dan de Gamma of de Praxis en ik denk ook niet dat dit soort winkeliers nog bestaat.

Ik zou het hier wat mij betreft bij willen laten voor wat betreft de draaibank; ik wil verder met Bruno Nordberg. Rest mij nog te zeggen dat ik sinds vanmorgen weet dat de meneer hieronder wordt beschouwd als de maker van de eerste goed bruikbare metaaldraaibank, waarbij hij degene was die met nadruk zei dat dit niet de eerste metaalbank was, maar dat anderen voor hem die ook al hadden gebouwd...


Jacques de Vaucason (1709-1782)

Wie het intereseert moet maar eens op hem Googelen. Hij was gefascineerd door "robots" en maakte in zijn tijd al allerlei fantastische dingen waarvan zijn gemechaniseerde eend de bekendste is. Maar hij bouwde in 1751 een geheel metalen draaibank en daar heeft James Watt in 1765 vast gebruik van gemaakt.

Ten slotte nog een mooi plaatje dat ik toegestuurd kreeg van iemand buiten dit forum die dagelijks meeleest..



Dat zou die ouwe uitvinder Jacques de Vaucason vast goed gedaan hebben als hij had kunnen zien hoe zijn eerste geheel metalen draaibank zich had ontwikkeld.

[Harry G. Hogeboom]

Ik zou het hier wat mij betreft bij willen laten voor wat betreft de draaibank;

Hallo Theo..........ho.ho.ho.ho Maar DAT gaat zo maar niet ....we willen dit draaibank onderwerp toch wel heel graag " tot in de puntjes" uitgezocht zien.........en het onderwerp over "schuifmaten" natuurlijk OOK.......

Ben ik even een paar daagies " met de muziek mee" geweest..........zat te popelen om dit eens verder te bekijken.......en NOU " stopt ie d'r mee"

[Theo Horsten (R.I.P.)]

Nee, Harry, ik vind het goed zo. Ik weet nu dat het die ouw Jacques de Vaucason was die de eerste echte metalen metaaldraaibank maakte. Ik vroeg me af hoe James Watt c.s. hun spullen mooi rond en op maat hadden gekregen en dat is nu verklaard. Maar ik twijfel er niet aan of er komt iemand anders die its invult achter "De geschiedenis van...".

Ik ga de volgende aflevering van "De Nordberg Story" plaatsen in "Stoommachines & Dieselmotoren". Daar volgt nog minstens een derde op en dat is voorlopig werk zat voor mij.

[Theo Horsten (R.I.P.)]

Tja, nou wilde ik de draaibank eigenlijk laten voor wat 'ie was, maar nu kwam ik, zoekend naar heel iets anders, een aantal advertenties tegen uit Popular Mechanics van december 1905 en nu blijkt dat het zelfs in die tijd, toen elektrische aandrijving toch al min of meer gemeengoed was geworden - Westinghouse bouwde in 1895 de eerste elektrische locomotief - nog heel normaal was om een draaibank met voetbediening aan te schaffen. Vanaf 65 dollar.



Is het internet niet wonderlijk, dat je zomaar dik honderd jaar terug kunt kijken?

En om een indruk te geven hoever het gebruik van elektriciteit in 1905
gevorderd was, hier een bericht uit datzelfde blad...



Een bemanning van 530 koppen waarvan 132 man machinekamerpersoneel, dat was niet niks.