Haven van Halifax e.o.

[Harry G. Hogeboom]

Tsja....een dubbele twoseater wc

Tjaa Jan........toch betwijfel ik of dat wel zo'n geschikt plekkie is voor het ontwerpen van " het een en ander"..........in de winter wil je daar best een beetje voortmaken........en in de zomer OOK!
Terwijl het bouwen van die grote houten windjammers in genoemde periode hier om de Baai van Fundy...met de wijsheid van achteraf... inderdaad een uniek gebeuren was, al of niet met zo'n fraai halfmodel, was het bouwen van grote houten schepen- globaal gezien-in feite niks bijzonders.
Voor dat ik verder ga met wat halfmodellen en vervolgens de " W.D.Lawrence"....sla ik even een zijstraatje in en vestig de aandacht op onze eigen Nederlandse kunstjes op dat gebied, zowel in vroegere eeuwen als ook recent in Lelystad met o.a. de " Batavia" en de " Zeven Provincien". Ik wil dit zijstraatje vooral kort houden- zonder al te veel details- maar vestig toch even de aandacht op het feit dat er bij de bouw van de " Zeven Provindcien" behoorlijke fouten zijn gemaakt betreffende de spantvorm, en ik vraag me af of een doodgewoon goed halfmodel ( en een goed oog van de bouwmeester ) dat niet had kunnen voorkomen. Vroegaah hadden die lieden geen tijd en geld om dat soort zaken "dubbel" te doen.Foto's uit eigen kollektie, maar wellicht voornamelijk afkomstig van het Internet. Zie hieronder.

[Harry G. Hogeboom]

Tussen neus en lippen door toch maar even de kiel leggen, ik denk zomaar dat deze foto uit " Wooden ships & Iron Men" niet teveel zal afwijken van de werkelijke situatie in Maitland toendertijd bij de voordeur van W.D.Lawrence.
Terwijl er hier in de Maritieme Provincies van Canada dus stevig door werd gespijkerd met het materiaal- hout dus- dat voorhanden was, begonnen aan de andere kant van de plas ontwikkelingen om hout te vervangen met ijzer, de zgn. komposiet schepen, houten romp met ijzeren kiel en spanten. Voor zover mij bekend is dat hier in Canada niet toegepast, waarschijnlijk omdat ze het ijzer toendertijd in moesten voeren, wel lees ik hier en daar dat er ijzeren knie-en werden toegepast. Ook werden de schepen veelal met ijzeren " fastenings" ( dus spijkers en bouten!) gebouwd. Bij het veranderen van het vaargebied naar tropische wateren moesten ze vaak met brons of koper worden "re-fastened" en met brons worden bekleed.

[Harry G. Hogeboom]

Toen "ze" hier rond de Baai van Fundy die windjammers in elkaar spijkerden dat het een lieve lust was in de laat 1800's, toen waren er ook andere plekken in de wereld waar ze met redelijk eenvoudige en zelfs gebrekkige middelen fraaie houten schepen bouwden, misschien niet zo groot maar toch!!!

Hier even een zig-zaggetje naar een fraai model, en dan bedoel ik een ECHT model!!

[Harry G. Hogeboom]

Daar zou ik me bekant door zo'n mooi model van een Dhow, of een Uru -meen ik in India- of soms ook wel een "Boom"....da's afgeleid van Hoge-Boom ...genoemd laten afleiden en bij de echte eeuwenoude Arabische houten scheepsbouwers terecht komen, die klanten " naaiden" de planken aan elkaar ....maar dat zou een zigzagje worden waar zelfs Martje onder de Bananenboom waarschijnlijk z'n bedenkingen over zou hebben, dus terug naar de half-modellen en een beetje Komposietbouw, want dat werkt toch wel verhelderend.........die dikke houten kielbalk die blijft er nog wel even liggen.
Jan zat in de Ambuggiebar te neuzelen over de scheepies die z'n naamgenoot Willem Vos daar in Lelystad in elkaar heeft gespijkerd en dat mag best worden gezegd. Hij heeft dat oude ambacht weer wat voor het voetlicht gehaald, min of meer een levenstaak van Willem en mede door zijn inspanningen heden ten dage weer een hele industrie in nederland, fraaie en goed onderhouden houten schepen.

Hieronder een stel houten halfmodellen, alle foto's zijn uit mijn eigen kollektie- soms ook de modellen- de foto's gemerkt met Georgetown en AF Theriault zijn van halfmodellen welke nog redelijk recent zijn gebruikt om schepen van te bouwen.
De plaatjes van de Komposietbouw geven een goed inzicht in de scheepskonstrukties EN de toendertijd ontwikkeling van hout naar staal.
De zeer bekende " Cutty Sark" in dok in Greenwich is zo'n komposiet schip en ook de " Ambassador", nu al sinds 1899 een wrak in de Straat van Magelhaans en sinds 1974 ( meen ik?) een historisch monument in Patagonia-Chili.

[Harry G. Hogeboom]

Nog een paar tekeningetjes voor Jan. Het bijzonder grote voordeel van de komposiet bouw was natuurlijk wel dat ze de romp veel en veel stijver konden bouwen, middels die diagonalen op de spanten, bij houten schepen is dat altijd een grote zorg, dit is de ECHTE reden dat een schip vrouwelijkis!! Ik zie hier trouwens net dat die donderse Grunningers daar ook al een vinger in de pap hadden.

[Harry G. Hogeboom]

Omdat we het hier over houten windjammers hebben en tegelijkertijd proberen duidelijk te maken hoe die schepen in elkaar zaten zijn de bovenstaande tekeningetjes daar hopelijk behulpzaam bij. Die donderse Grunningers hadden toendertijd hun eeltige scheepsbouwvingers ook al duidelijk in de Amsterdamse scheepsbouw pap op de werf Concordia en dit geeft me de kans om een van de laatste ECHTE fraaie Nederlandse windjammers wat voor het voetlicht te halen. De " Europa" was een prachtig schip, geheel gebouwd in ijzer in 1896 op de werf Concordia. In de 1977 uitgave van Metzelaars " Europa Ahoy" staat een mooie foto welke laat zien hoe zo'n schip in de spanten staat.
Dat er 100 jaar later nog steeds super snelle en moderne clipper zeil-schepen in Nederland worden ontworpen en gebouwd!!!.........waarvan akte!! Hier een ode aan de " Europa".....Ahoy!De scans zijn uit het boek, de technische gegevens zijn van de Kaap Hoorn website!

Europa
Model gebouwd door C.E. van Putte te Dordrecht
Scheepsnaam: Europa
Naamsein: NRDS.

Type: Volschip
Inhoud: 1911 BRT. 1910,86 NRT.
Afmetingen:Lengte 84 meter,breedte 13,75 meter, diepte 7,75 meter.
Materiaal: Staal.
Zeiloppervlak: 2037 vierkantemeter. Verdeeld over 26 zeilen.
Gebouwd in 1898 op de scheepswerf “Concordia”
te Amsterdam door de bouwmeester Huygens en Van Gelder.
Kiel gelegd op 29 augustus 1896 en te water gelaten op 27 oktober 1897.
Opdrachtgever: W.A. Huygens te Amsterdam.
Reder: W.A. Huygens te Amsterdam, later te Bussum, 1898 t/m 1908.
Gezagvoerders: Kapitein G. Bona.1897 t/m 1904; Kapitein J. Wiebes,1905 t/m 1908.
In januari 1909 verkocht voor 4800 Engelse ponden aan de rederij J.A. Henschien & Co te Lillesand in Noorwegen. Naam veranderd in LOTOS In 1916 verkocht aan de rederij Thv.B. Heinstein & zonen te Kristiansand. Naam veranderd in ASRA.Op 5 mei 1917 werd de ASRA door een Duitse onderzeeër beschoten en is gezonken bewesten Ierland op 55° 40`N en 12°10 `W.op de reis van Belfast naar New York. De bemanning werd gered.

"E U R O P A "

Uit het boekje: NEDERLANDSE ZEILSCHEPEN 1880-1922
Door L. Smit en H. Hacquebord

Het meest bekende zeilschip dat in recente tijden onder Nederlandse vlag heeft gevaren is de "Europa". Dit niet in het minst door het uitstekende boek van kapitein A.C. Metzelaar "Europa Ahoy!" Dit behandelt de laatste reis als Nederlandse schip (1906-08).

(Veel gegevens en bezittingen van de heer Metzelaar zijn in de Oudheidkamer van de Stichting Nederlandse Kaap Hoorn-vaarders aanwezig.)

Om echter bij het begin aan te vangen, de "Europa" was het laatste zeilschip dat bij Huygens en van Gelder werd gebouwd. De bouw van het Centraal Station sneed de weg naar open water voor dergelijke grote vaartuigen af, en de bouwer tevens reder vestigde zich te Bussum. Het opzicht bij de bouw in 1898 was in handen van kapitein Günther Bona die later recordprestaties zou leveren met zijn schip. Op zijn aanwijzing kreeg de "Europa" iets fijnere lijnen dan de oudere "Nederland" waardoor ook de tonnemaat iets afnam nl. tot 1911 bij een laadcapaciteit van ruim 3300 tonnen van 1016 kg. De lengte bedroeg 84, de breedte 13,75 en de diepte 7,75 meter. Het totale zeiloppervlak bedroeg 2037 m2 verdeeld over 26 zeilen. Voor het hijsen van de zware ra's was men geheel op mankracht aangewezen; de donkey(stoom)machine ontbrak op de "Europa". Er was accommodatie voor twee passagiers en vier stuurmansleerlingen. In 1906 betaalden de leerlingen een gulden per dag aan vergoeding; bevielen zij goed dan ontvingen zij na een jaar een gage van fl 10,-- per maand.

In 1899 maakte de "Europa" een recordreis van New York naar de havenstad Adelaide (Australië) in 71 dagen, het volgende jaar hetzelfde traject in 77 dagen, wat allebei een wereldrecord betekende. De totale rondreis was ook van zo korte duur dat de New Yorkers de "Europa" de Flying Dutchman gingen noemen, een hele eer die de Yankees ons aldus bewezen temeer daar zij zelf ook wel het een en ander gepresteerd hadden met hun clippers en nog presteerden met hun Down Easters. Het is alleen jammer dat de reis van kapitein Bona sindsdien blijkbaar in het vergeetboek is geraakt; in de buitenlandse literatuur wordt de vaderlandse zeilvaart grotendeels doodgezwegen.

De laatste reis vangt aan in Rotterdam op 18 oktober 1906. De sleper "Schelde" trekt de "Europa" geladen met ballast naar Frederikshald in Noorwegen, waar ze de 21e aankomt. De 28e november vertrekt het schip geladen met hout naar Melbourne, waar het 21 maart 1907 aankomt. De 25e april wordt in ballast koers gezet naar New Castle om kolen te laden voor Caleta Colosa in Chili, welke reis begint op 7 juni en eindigt op 21 augustus. Pas op 10 januari 1908 (!) is de lading gelost en ballast ingenomen en wordt er koers gezet naar Melbourne, waar men bij aankomst op 19 april 1908 echter verneemt dat er geen lading is. Van de nood een deugd makend gaat de "Europa" in dok, want de aangroeisels belemmeren ten zeerste de voortgang. Op 24 mei wordt Melbourne weer verlaten en koers gezet naar Port Pirie om daar nikkelerts te laden voor Duinkerken. De reis erheen duurt 20 dagen en op 22 juli vertrekt het fregat weer naar vaderlandse wateren om tenslotte de 25e november Duinkerken te bereiken. De resultaten van deze reis waren dermate slecht dat ook de "Europa" te koop werd aangeboden en in januari 1909 voor 4800 pound werd overgedragen aan J.A. Henschien te Lillesand (Noorwegen). De "Lotos" zoals het schip nu heette, werd opnieuw verkocht in 1916 en werd de "Asra" met thuishaven Kristiansand. De "Asra" had echter het ongeluk op 5 mei 1917 een vijandelijke onderzeeër te treffen die een definitieve streep zette onder het bestaan van dit zeilschip. De bemanning werd gered en enkele dagen later op de kust van Ierland aan wal gezet.

De reizen van het stalen driemast fregatschip "Europa" zoals vermeld in de "Scheepvaartindex", wekelijkse bijlage van het dagblad "Scheepvaart"

Dagblad Scheepvaart, 9e jaargang, nr 3546, Zaterdag 13 Juni 1896, "avondeditie" onder het bericht "Nieuwe Schepen": "Voorts is onder directie van de Heer W.A. Huijgens te Amsterdam een rederij gevormd die een fregat van 3000 tons in de vaart zal brengen, hetwelk in het najaar bij de Firma Huijgens en Van Gelder op stapel wordt gezet en de naam "Europa" zal ontvangen."

Idem, nr 3630, Zaterdag 29 Augustus 1896 onder het bericht "Schepen in aanbouw": "Op de werf der Heeren Huijgens & Van Gelder te Amsterdam is de kiel gelegd voor een nieuw zeilschip dat de naam "Europa" zal ontvangen." (Op 2 juni 1897 arriveerde kapitein G.Bona met de Nederland te Cardiff. Hij droeg het commando van dit schip over aan kapitein Brouwer om de afbouw van de Europa te kunnen begeleiden.)

Idem, 10e jaargang, nr 3987, Woensdag 27 October 1897 onder het bericht "Nieuwe Schepen": "Amsterdam 27 October. Hedenmiddag werd van de werf "Concordia" der Heeren Huijgens & Van Gelder alhier met goed gevolg te water gelaten het nieuw gebouwde fregatschip Europa. Het schip is 252 voet lang, 41 voet breed en 26 voet diep en heeft een waterverplaatsing van 3000 ton"

Idem, nr 4006, Donderdag 18 November 1897 in de "beurseditie" de advertentie: "Alhier komt in lading naar Batavia, Semarang en Soerabaja. Het Nederlandse. eerste klasse nieuw gebouwde Fregatschip Europa, kapitein G. Bona. Adres: De Vries & Co, de Wed. Jan v. Wesel & Zoon, Amsterdam."

De laatste vaderlandse driekleur, gevoerd op de Europa, is bewaard gebleven en hangt in de Oudheidkamer te Hoorn.

[Harry G. Hogeboom]

Ondanks dat er copyrechten op dit boek zitten, beschouw ik dit maar als reclame maken
Ik zag toevallig dat de voorpagina van Metzelaar's boek, de 1977 uitgave van " Europa Ahoy" een schilderij was van de " Europa" door H. Fleurbaai. Dit is zo goed als zeker de potjesschipper die hier onlangs nog ter sprake kwam, z'n schilderij hangt in het ScheepvaartMuseum in Amsterdam.

[Theo Horsten (R.I.P.)]

Dit is zo goed als zeker de potjesschipper die hier onlangs nog ter sprake kwam,

Helemaal zeker. Ook dit was een "Europa" van Fleurbaaij...



Hij was een heel goed schilder. Google bij "Afbeeldingen" maar eens op Hendrik Fleurbaaij. Maar eh... hij kocht zich dan wel een potje, maar van oorsprong was hij kapitein bij de KPM.

[jdbvos]

Mag ik zo vrij zijn ook een paar fraaie foto's van die beauty te plaatsen ? ter opluistering van je verhaal, uiteraard....
Geen idee waar ze vandaan kwamen...maar ik heb ze al jaaaaren.....

[Harry G. Hogeboom]

Maar eh... hij kocht zich dan wel een potje, maar van oorsprong was hij kapitein bij de KPM.

Diezelfde KPM met die nachtelijke krakende tafel???....werpt dat geen smet op dit pure houten verhaal??
Mooie plaatjes Theo en Jan, bedankt, ze zitten al in't archief